कृष्णा श्रीवास्तव । मधेश प्रदेश, नेपालको तराई क्षेत्रमा अवस्थित प्रदेश, उर्वर भूमि र जलस्रोतले भरिपूर्ण छ। यहाँका किसानहरू कृषि क्षेत्रमा अनुभव र ज्ञानले सुसज्जित छन्। तर, प्रश्न उठ्छ कि मधेश प्रदेशलाई कृषि हब बनाउन कति सम्भव छ? यो प्रश्नको उत्तर सजिलो छैन, तर सम्भावनाहरू र चुनौतिहरू दुबैलाई ध्यानमा राखेर विचार गर्न आवश्यक छ।

मधेश प्रदेशको भूगोल र जलवायु कृषि उत्पादनको लागि अत्यन्तै उपयुक्त छ। यहाँको उर्वर भूमि, भरपुर सिंचाइ सुविधा र प्रचुर मात्रामा उपलब्ध मानव संसाधनले कृषि उत्पादनमा ठूलो सम्भावना देखाउँछ। तर, यथार्थमा कृषि हब बनाउनका लागि केवल प्राकृतिक स्रोतहरू मात्र पर्याप्त हुँदैन। योजनाबद्ध विकास, आधुनिक प्रविधिको प्रयोग, बजारीकरण र संरचनागत सुधार पनि आवश्यक छन्।

पहिलो कुरा, आधुनिक प्रविधि र कृषि प्रविधिको प्रयोगमा जोड दिनु पर्छ। अहिले पनि अधिकांश किसान परम्परागत कृषि विधिहरूमा निर्भर छन्। यस्ता विधिहरूले उत्पादनशिलता घटाउँछ र किसानलाई आर्थिक रुपमा कमजोर बनाउँछ। आधुनिक कृषि प्रविधि, जस्तै ड्रिप सिंचाइ, जैविक मल प्रयोग, उच्च गुणस्तरको बीउ-बिजन, र कृषिमा यन्त्रहरूको प्रयोगले उत्पादन वृद्धि गर्न सकिन्छ। सरकार र निजी क्षेत्रको सहकार्यमा यस्ता प्रविधिहरूको पहुँच किसानसम्म पुर्याउनुपर्ने आवश्यकता छ।

दोस्रो, बजार पहुँच र बजारीकरणको सुधारमा ध्यान दिनु पर्छ। मधेश प्रदेशका कृषिजन्य उत्पादनहरूको बजार प्रबन्धन कमजोर छ। किसानले उत्पादन गरेको अन्न, फलफूल र तरकारीहरूको उचित मूल्य नपाउने समस्या छ। यो समस्या समाधानका लागि किसान उत्पादन सहकारी संस्था र एग्रिबिजनेस हबहरूको स्थापना गर्नु उपयुक्त हुन्छ। यस्ता संस्थाहरूले उत्पादन, संग्रह, प्रशोधन र बजारीकरणमा सहयोग पुर्याउँछन्। साथै, कृषिजन्य उद्योगहरूको स्थापना र उत्पादित वस्तुको निर्यातमा जोड दिनु आवश्यक छ।

तेस्रो, संरचनागत सुधार र नीतिगत स्पष्टता जरुरी छ। कृषिको क्षेत्रमा लगानी गर्न सहज वातावरण तयार पार्न सरकारको भूमिका महत्वपूर्ण हुन्छ। कृषिलाई प्राथमिकता दिने नीति र कार्यक्रमहरू ल्याउनुपर्ने छ। किसानहरूको सीप र क्षमतालाई विकसित गर्न तालिम र शिक्षाको व्यवस्था गर्नु पर्छ। साथै, सिंचाइ प्रणालीको सुधार, सडक र यातायातको विकास, विद्युत् आपूर्ति सुनिश्चित गर्नु जस्ता आधारभूत संरचनागत सुधारहरूमा ध्यान दिनुपर्नेछ।

चौथो, आर्थिक सहयोग र वित्तीय समर्थनको आवश्यकता हुन्छ। कृषिमा लगानी गर्न निजी क्षेत्रलाई प्रोत्साहन दिन सरकारले विभिन्न प्रोत्साहन कार्यक्रमहरू ल्याउनु पर्छ। बैंकिङ प्रणालीलाई सुलभ र सरल बनाउँदै कृषकलाई सहुलियतपूर्ण ऋण उपलब्ध गराउनु जरुरी छ। यसले किसानलाई आधुनिक कृषि उपकरण खरिद गर्न, उन्नत बीउ-बिजन प्रयोग गर्न र उत्पादनशिलता वृद्धि गर्न सहयोग पुर्याउँछ।

पाँचौं, जलवायु परिवर्तन र वातावरणीय समस्याहरूको समाधानमा ध्यान दिनु पर्छ। जलवायु परिवर्तनका कारण कृषि उत्पादनमा असर पर्ने भएकाले यसका असरहरू न्यूनिकरण गर्न रणनीति तयार पार्नुपर्नेछ। जलवायु मैत्री कृषि विधिहरूको प्रवर्द्धन र प्राकृतिक स्रोतहरूको दिगो उपयोगमा जोड दिनु पर्छ।

मधेश प्रदेशलाई कृषि हब बनाउनु सम्भव छ तर यसका लागि योजनाबद्ध र समग्र प्रयास आवश्यक छ। कृषिमा आधुनिक प्रविधिको प्रयोग, बजार पहुँचको सुधार, संरचनागत सुधार, आर्थिक सहयोग र जलवायु परिवर्तनको समाधानमा ध्यान दिएमा यो सम्भव छ। सरकार, निजी क्षेत्र र किसानहरूको सहकार्यमा मधेश प्रदेशलाई कृषि हब बनाउन सकिन्छ, जसले सम्पूर्ण देशको आर्थिक समृद्धिमा योगदान पुर्याउन सक्छ।