वीरगन्ज ।हामी रातमा आकाशमा धेरै तारा देख्छौँ, हाम्रो मनमा सधैँ एउटा जिज्ञासा उठिरहन्छ । त्यो हो, आखिर ब्रह्माण्डमा कति तारा होलान् त ?

वैज्ञानिकहरूले पृथ्वीमा जति समुद्री तट छन् । त्यसमा जति बालुवाका कण छन्, त्यति नै संख्यामा ब्रम्हाण्डमा तारा रहेको दाबी गरेका छन् ।

अमेरिकी खगोलविद् कार्ल सगनले एक टेलिभिजन सोमा यस्तो दाबी गरेका हुन् । तर, उनको दाबी सही हो त ? के ब्रम्हाण्डमा रहेका ताराको गणना सम्भव छ त ?

क्याम्ब्रिज युनिभर्सिटीका खगोलविद् प्रोफेसर गैरी गिरमोर हमारीले आकाशगंगामा रहेका ताराहरूको गणना गरिरहेका छन् ।

आकाश गंगामा पृथ्वीलगायत सबै ग्रह अर्थात् सौर्यमण्डल रहेको छ । प्रोफसर गैरीले सो प्रोजेक्टको अगुवाइ गरिरहेका छन् । उनको टिमले युरोपेली अन्तरिक्षयानका माध्यमबाट आकाशगंगामा रहेको ताराको गणना गरिहेको छ ।

आकाशगंगामा २० हजार करोड तारा

प्रोफेसर गिरीले बिबिसीसँग भनेका छन्, ‘दूरीका हिसाबले हाम्रो टोलीले पहिल्यै तथ्यांक जारी गरेको छ । जसमा ताराको संख्या करिब २ अर्ब रहेको छ । तर, यो संख्या आकाशगंगामा रहेका कुल ताराहरूको एक प्रतिशत मात्र हो ।’

आकाशगंगामा करिब २० हजार करोड तारा हुन सक्छन् । तर, यो एउटा आकाशगंगाको मात्र तथ्यांक हो ।

त्यसो भए पूरै ब्रह्माण्डमा कति तारा छन् त ?

प्रोफेसर गैरी गिरामोर भन्छन्, ‘अरू आकाशगंगामा पनि हाम्रै आकाशगंगाको बराबर तारा हुन सक्छन् । तर, हामीले ब्रह्माण्डमा कति तारा छन् भने पत्ता लगाउन सकियो भने कुल ताराको संख्याको अनुमान लगाउन सकिन्छ ।’

ब्रह्माण्डमा १० हजार करोड आकाशगंगा

ब्रह्माण्डमा आकाशगंगाको संख्या पत्ता लगानुअघि यो पत्ता लगाउनु जरुरी छ कि त्यो कति चम्किलो छ ? हाम्रै आकाशगंगामा रहेका तारासरह छन् कि फरक छन् ?

प्रोफेसर गैरी भन्छन्, ‘यही पत्ता लगाउनका लागि हामीले आकाशगंगाको दूरी तथा आकार पत्ता लगाउनुपर्दछ । यसैबाट हामी यो यकिन गर्न सक्छौँ कि ब्रह्माण्डको विस्तार भइरहेको छ । यसलाई हर्बलको सिद्धान्त पनि भन्दछौँ ।’

हर्बल सिद्धान्तअनुसार आकाशगंगाको चमक तथा पृथ्वीसम्मको दूरीबारे पत्ता लगाउने कोसिस भइरहेको गैरी बताउँछन् । ब्रह्माण्डमा १० हजार करोड आकाशगंगा रहेका छन् र प्रत्येक आकाशगंगामा करिब २० हजार करोड तारा छन् । अब यी संख्याहरूको योग गणना गर्ने हो भने ब्रह्माण्डमा रहेका ताराको संख्या पत्ता लगाउन सकिन्छ । अर्थात्, २ सय अर्ब खर्ब हुनेछ । बालुवाको कण कति ?

बालुवामा कण कति छन् यो पत्ता लगाउनका लागि पहिले संसारमा कति समुद्री तट छन् र घनत्व कति छ ? तटको लम्बाइ, चौडाइ तथा गहराइको मापन गर्नुपर्दछ ।

ओपन स्टिट्र म्यापमा एक प्रोजेक्ट रहेको छ, जसमा विश्वभरका करिब २० लाख मानिसले डाटा सेयर गर्ने गर्दछन् । अमेरिका, ब्रिटेन, क्यानडाका सरकारले नै यसमा आफ्ना डेटा सेयर गरेका छन् ।

डेल्टर्सका शोधकर्ता जेनेडी डोनचेट्सका अनुसार ओपन स्ट्रिट म्यापको हिसाबअनुसार एउटा सुमुद्री तट औसतमा १.९ किलोमिटर लामो हुन्छ । त्यस हिसाबले विश्वमा करिब तीन लाख किलोमिटर समुद्री तट रहेको छ ।

एक घन मिटर बालुवामा एक हजार करोड कण हुन्छ । अब यसको घनत्व पता लगाउनुपर्ने हुन्छ । समुद्री तट करिब ५० मिटर चौडाइ र करिब २५ मिटर गहिरो हुन्छ । यसलाई गुण आयतन निकाल्दा समुद्री तटको कुल आयातन ३७ हजार ५ सय करोड घनमिटर हुन आउँछ ।

एक घनमिटर बालुवामा एक हजार करोड कण हुन्छन् । यस प्रकारले ३७ हजार ५ सय करोडलाई १ हजार करोडले गुणा गर्ने हो भने पृथ्वीमा समुद्री तटमा रहेका बालुवाको कणको संख्या पत्ता लगाउन सकिन्छ । यसरी हिसाब गर्दा बालुवाको कणको संख्या ३.७५ को पछाडि २१ वटा शून्य, अर्थात् ३७ अर्ब ५० करोड खर्ब हुन आउँछ ।