काठमाडौं । स्वास्थ्यमन्त्री प्रदीप पौडेलले जनसंख्या वृद्धिदर घट्दै गएको र युवा जनसांख्यिकीय लाभांश लिन नसकिएको र जनसांख्यिकीय चुनौती सम्बोधनका लागि सरकारले प्रयास थालेको बताएका छन् । विश्व जनसंख्या दिवसका अवसरमा शुभकामना सन्देश जारी गर्दै उनले सरकारबाट राष्ट्रिय जनसंख्या नीति, २०८२ स्वीकृत भएको जानकारी दिए । ‘नेपालको अहिले देखिएको जनसांख्यिकीय चुनौतीलाई समाधान गर्न यो नीतिलाई मार्गदर्शनका रूपमा अंगीकार गर्दै तीनै तहका सरकारमार्फत प्रभावकारी रूपमा कार्यक्रम सञ्चालन हुने विश्वास लिएको छु,’ उनले भने । बदलिँदो जनसांख्यिक संरचना र नवीन प्रविधिका अवसरलाई प्रभावकारी ढंगले उपयोग गर्न सरकारले समग्र जनसांख्यिक परिप्रेक्ष्यमा पुनर्संरचना गर्ने तयारी अघि बढाएको छ । स्वास्थ्यमन्त्रीको अध्यक्षतामा गठन हुने राष्ट्रिय जनसंख्या निर्देशन तथा समन्वय समिति मार्फत जनसंख्या व्यवस्थापनलाई थप क्रियाशील बनाइने सरकारको योजना छ । सो समितिले तीनै तहका सरकारका प्रयास समन्वय गर्दै संघीय तहबाट जनसंख्या व्यवस्थापन मार्गदर्शन जारी गर्ने बताएको छ ।
त्यस्तै, राष्ट्रिय जनसंख्या ऐन निर्माण गरी कार्यान्वयनमा लैजाने तयारी पनि अघि सारिएको छ । जनसांख्यिकीय परिवर्तनसँग जोडिएका विषयहरू—जसमा ज्येष्ठ नागरिक, युवा पुस्ता, बालबालिका, महिला तथा लैङ्गिक तथा यौनिक अल्पसंख्यक समूहका सवालहरू विशेष रूपमा समेटिएका छन् । सरकारले विकासका सबै क्षेत्रमा जनसंख्याको मूलप्रवाहीकरण गर्ने नीति अवलम्बन गर्ने उल्लेख गरेको छ । त्यस्तै, घट्दो प्रजनन दरलाई प्रतिस्थापन तहमा सन्तुलन कायम गर्न विभिन्न नीति सुधार र प्रोत्साहनात्मक कार्यक्रमहरू सञ्चालन गरिने पनि जनाइएको छ । स्वास्थ्य पहुँचमा सुधार ल्याउने उद्देश्यसहित स्वास्थ्य बीमा कार्यक्रममार्फत सबै नागरिकलाई उपचार सेवा र आर्थिक सहायता उपलब्ध गराउने तयारीसमेत छ । साथै, जनसंख्या सम्बन्धी सबै प्रकारका तथ्यांकलाई तीनै तहका सरकारबीच एकीकृत प्रतिवेदन प्रणालीमार्फत स्वचालित रूपमा व्यवस्थापन गरिने नीतिमा उल्लेख छ । यी प्रयासहरूमा निजी क्षेत्र, विकास साझेदार, विश्वविद्यालय तथा अनुसन्धान संस्थासँग सहकार्य र समन्वयलाई प्राथमिकता दिइने मन्त्रालयले जनाएको छ ।
मन्त्री पौडेलले नेपालको जनसंख्याको वर्तमान बनावट, वितरण र संरचनासँगसँगै देखापरेका अवसर र चुनौतीहरूलाई उचित सम्बोधन गर्न सरकारले प्रभावकारी रूपमा कार्यक्रम सञ्चालन गर्नु आवश्यक रहेको बताए । राष्ट्रिय जनसंख्या २०७८ अनुसार हिमाली क्षेत्र समेत ३४ जिल्ला र ३ सय १९ स्थानीय तहमा जनसंख्इा वृद्धिदर ऋणात्मक रहेको छ । २०७८ को राष्ट्रिय जनगणनाका अनुसार नेपालमा जनसंख्या वृद्धिदर ०.९२ प्रतिशतमा झरेको छ भने प्रजनन दर प्रतिस्थापन तहभन्दा तल रहेको १.९३ छ । जबकि प्रजनन दर २.१ भन्दा बढी हुनुपर्ने विज्ञ बताउछन् । त्यस्तै ज्येष्ठ नागरिकको जनसंख्या १०.२१ प्रतिशत रहेको छ भने १५—५९ वर्ष उमेर समूहको जनसंख्या ६१. ९ प्रतिशत रहेको छ । त्यस्तै जन्मका क्रममा लैङ्गिक अनुपात प्रत्येक सय बालिकाको जन्ममा ११४ बालकको जन्म रहेको छ । ‘ज्येष्ठ नागरिकहरूको संख्या वृद्धि हुँदै गएको सन्दर्भमा उनीहरूको ज्ञान, सिप र क्षमतालाई अन्तरपुस्ता सञ्चार गर्न, युवा जनसंख्याले चाहेजस्तो पारिवारिक आकार र वातावरण निर्माण गर्न तथा पारिवारिक सद्भाव कायम राख्न जनसंख्याको प्रभावकारी व्यवस्थापन गर्नु आजको आवश्यकता हो,’ मन्त्री पौडेलले भने ।
