वीरगञ्ज | मधेस प्रदेशमा श्रद्धा, भक्ति र निष्ठाका साथ मनाइने चैती छठ पर्व आज (मङ्गलवार), चैत शुक्ल चतुर्थी तिथिबाट विधिवत् रूपमा सुरु भएको छ।

चैती छठ पर्व चैत शुक्ल चतुर्थी (चौथी) देखि सप्तमीसम्म चार दिनसम्म विभिन्न विधि र परम्परागत उत्साहका साथ मनाइन्छ। पर्वको पहिलो दिन आज व्रतालुहरूले ‘नहाय–खाय’ विधिबाट यसको प्रारम्भ गरेका छन्। ‘नहाय–खाय’ अर्थात् पवित्र स्नान गरेर शुद्ध भोजन ग्रहण गर्ने परम्पराले व्रतको औपचारिक सुरुवात हुन्छ। यस दिन व्रतालुहरूले नदी, तलाउ वा पवित्र जलाशयमा स्नान गरी शुद्ध मनले व्रतको सङ्कल्प लिन्छन् र ‘चोखोनीतो’ भनिने शुद्ध भोजन ग्रहण गर्छन्।

छठ पर्व: सूर्य उपासनाको प्रमुख पर्व

छठ पर्व सूर्य उपासनाको एक प्रमुख पर्व हो। यो पर्व वर्षमा दुई पटक—शरद ऋतु (कार्तिक महिना) र वसन्त ऋतु (चैत महिना)—मा समान विधि र उत्साहका साथ मनाइन्छ।

मधेसमा छठलाई ‘महापर्व’ को रूपमा लिइन्छ, किनभने यस पर्वमा जनसहभागिता उच्च हुन्छ र सामाजिक एकताको भावना झल्किन्छ। यद्यपि, कार्तिक महिनाको तुलनामा चैती छठमा सहभागिता अलि कम देखिन्छ, तर यसको धार्मिक महत्त्व र विधि विधान उस्तै रहन्छ। छठ पर्व प्रकृति र सूर्यदेवप्रतिको कृतज्ञता व्यक्त गर्ने अवसर पनि हो।

चार दिनसम्म चल्ने विधि

पहिलो दिन: नहाय–खाय

व्रतालुहरूले बिहानै पवित्र जलाशयमा स्नान गर्छन् र घर फर्केर शुद्ध भोजन तयार पार्छन्। तयार पारिएको भोजनमा चामल, दाल, फर्सीको तरकारी र नुनरहित सादा परिकार समावेश हुन्छ। यसलाई ‘चोखोनीतो’ भनिन्छ, जसले शरीर र मनलाई शुद्ध बनाउने विश्वास गरिन्छ।

दोस्रो दिन: खरना

व्रतालुहरू दिनभरि निर्जल उपवास बस्छन्। साँझपख सख्खर (गुड) मा पकाइएको खिर र रोटी प्रसादको रूपमा तयार पारिन्छ। यसलाई ‘खरना’ भनिन्छ। दोस्रो दिनको उपवास निकै कठोर मानिन्छ, किनभने यस दिन पानीसमेत पिउन निषेध गरिन्छ।

तेस्रो दिन: सझिया घाटको अर्घ्य

चैत शुक्ल षष्ठी तिथिमा, व्रतालुहरूले दिनभरि निराहार र निर्जल उपवास बस्छन्। साँझपख अस्ताउँदो सूर्यलाई अर्घ्य दिन नदी, तलाउ वा जलाशयको घाटमा पुग्छन्। बाँसको टोकरीमा ठेकुवा, केरा, उखु, सुन्तला, निबुवा, बोडी, सुथनी, मुला र हरियो तरकारीजस्ता सामग्री राखेर सूर्यलाई अर्पण गरिन्छ। तेस्रो दिनको विधिलाई ‘सझिया घाटको अर्घ्य’ भनिन्छ।

चौथो दिन: भोर घाटको अर्घ्य र पारन

सप्तमी तिथिका दिन बिहान उदाउँदो सूर्यलाई अर्घ्य दिएर पर्व समापन गरिन्छ। यस दिनको विधिलाई ‘भोर घाटको अर्घ्य’ वा ‘पारन’ भनिन्छ। व्रतालुहरू बिहानै घाटमा पुग्छन् र उदीयमान सूर्यलाई अर्घ्य अर्पण गरेपछि प्रसाद ग्रहण गरी व्रत समाप्त गर्छन्। परिवार र छिमेकीहरूबिच प्रसाद बाँड्ने र शुभकामना आदानप्रदान गर्ने चलन पनि छ।

छठ पर्वको विशेषता र विश्वास

छठ पर्व सूर्यदेव र उनकी पत्नी षष्ठी (षष्ठी माता) को उपासना गर्ने पर्व हो। यस व्रतको प्रभावले सन्तान सुख, स्वास्थ्य लाभ र मनोकामना पूरा हुने जनविश्वास छ। छालाजन्य रोगबाट मुक्ति पाइने र शरीरमा सकारात्मक ऊर्जा प्राप्त हुने विश्वास गरिन्छ।

छठ पर्वमा प्रयोग हुने सामग्री—बाँसको टोकरी, माटोको भाँडा र प्राकृतिक फलफूल—ले प्रकृतिसँगको गहिरो सम्बन्धलाई झल्काउँछ।

मधेसको पहिचानसँग जोडिएको पर्व

मधेसमा छठ पर्व केवल धार्मिक उत्सव मात्र होइन, यो सांस्कृतिक पहिचान र सामुदायिक भावनाको प्रतीक पनि हो। घाटहरूमा भजन–कीर्तन, लोकगीत र परम्परागत सङ्गीतले वातावरण भक्तिमय बनाउँछ। व्रतालुहरूले कठोर नियम र अनुशासनका साथ छठ पर्व मनाउँछन्, जसले उनीहरूको संयम र समर्पणलाई झल्काउँछ। पछिल्लो समय छठ पर्व मधेसबाहिरका क्षेत्रमा पनि लोकप्रिय बन्दै गएको छ, तर मधेसमा यसको रौनक र महत्त्व अतुलनीय छ।

यसरी चैती छठ पर्वले धार्मिक, सांस्कृतिक र सामाजिक मूल्यहरूलाई एकसाथ जोडेर मधेसको जीवनशैलीमा गहिरो प्रभाव पार्छ।