वीरगञ्ज । बङ्गलादेशकी पूर्व प्रधानमन्त्री शेख हसिना सत्ताबाट बर्खास्त भएपछि करिब दुई महिनादेखि भारतमा बसेकी छिन् । सत्ता च्युत भएपछि उनी गोप्य रूपमा भारत आइपुगेकी हुन् । यद्यपि, भारत प्रवेश गरेयता हसिना सार्वजनिक रूपमा देखिएकी छैनन्, तर सामाजिक सञ्जालमा उनका केही तस्बिर र अडियो क्लिपहरू लिक भएका छन् । ती सामग्रीहरूको सत्यता पुष्टि भएको छैन ।

आधिकारिक जानकारीको अभाव

हसिनासँगै बङ्गलादेशबाट उनकी बहिनी शेख रिहाना पनि भारत आएकी छन् । तर, उनीहरू कहाँ छन् भन्नेबारे भारत सरकारले औपचारिक जानकारी दिएको छैन । १७ अक्टोबरमा भारतले हसिना आफ्नै देशमा रहेको बताएको भए पनि उनले राजनीतिक शरण खोज्न अन्य मुलुक जाने सम्भावना नरहेको स्पष्ट पारेको छ । न त हसिनाले अमेरिका, बेलायत, युरोप जस्ता देशमा शरण माग्ने योजना बनाएकी छन् ।

दिल्लीको साउथ ब्लकका अधिकारीहरूका अनुसार भारतले हसिनालाई तिब्बती धर्मगुरु दलाई लामा वा अफगानिस्तानका पूर्व राष्ट्रपति मोहम्मद नजीबुल्लाहलाई जस्तै दीर्घकालीन राजनीतिक शरण दिने तत्काल योजना छैन । भारत सरकारले उनलाई अस्थायी पाहुनाका रूपमा राख्दै सुरक्षा दिन त तैयार देखिएको छ, तर हसिनाले राजनीतिक शरणका लागि औपचारिक अनुरोध गरिसकेकी छैनन् ।

पछिल्लो अवस्था: कहाँ छिन् हसिना?

भारतमा रहँदा हसिनाले ट्राभल डकुमेन्ट प्राप्त गरेकी छिन्, किनकि बङ्गलादेश सरकारले उनको पासपोर्ट रद्द गरिसकेको छ । यो डकुमेन्टले उनलाई आवश्यकता परेमा अर्को देश जान अनुमति दिन्छ ।

अगस्ट ५ मा भारतको हिन्डन एयरबेसमा उत्रिएकी हसिनाको यकिन ठेगाना गोप्य राखिएको छ । केही स्रोतले उनी आफ्नो छोरी साइमा वाजिदको दिल्लीस्थित घरमा बसिरहेको हुन सक्ने अनुमान गरेका छन्, जबकि अन्यले उत्तर प्रदेशको मेरठ वा हरियाणाको मानेसरस्थित अर्धसैनिक बलको सुरक्षित गृहमा बसेकी हुन सक्ने बताएका छन् ।

भारतसँग निकट सम्बन्ध र मित्रता

भारतका प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीसँग मात्र होइन, हसिनाको सम्बन्ध विपक्षी दल काँग्रेसका नेताहरूसँग पनि राम्रो रहेकोले भारत सरकारले उनलाई राष्ट्रिय अतिथिका रूपमा सम्मानका साथ राखिरहेको छ । हसिनाको भारतसँगको यो निकटता बङ्गलादेशमा भने चासोको विषय बनेको छ ।

यो घटना इतिहासको पुनरावृत्ति पनि हो । सन् १९७५ मा हसिनाका पिता शेख मुजीबउर रहमानको हत्या हुँदा उनी परिवारसहित भारतमा शरण लिएकी थिइन् । त्यति बेला पनि भारतले हसिनालाई गोप्य रूपमा अतिथिका रूपमा राखेको थियो । तर, अहिलेको डिजिटल युगमा त्यस्तो गोपनीयता कायम राख्न कठिन भएकोले भारतले हसिनालाई सुरक्षित तर खुला रूपमा राख्ने नीति अपनाएको छ ।

शरण वा अस्थायी पाहुना?

भारतले हाललाई हसिनालाई शरणार्थीका रूपमा नभई पाहुनाका रूपमा लिएको स्पष्ट पारेको छ । यद्यपि, यदि भविष्यमा हसिनाले राजनीतिक शरणका लागि अनुरोध गरिन् भने भारतका प्रमुख राजनीतिक दलहरूले त्यसलाई समर्थन गर्ने सम्भावना रहेको भारतीय अधिकारीहरू बताउँछन् ।

बङ्गलादेशको दाबी र भारतको कूटनीतिक चुनौती

बङ्गलादेशको अन्तर्राष्ट्रिय अपराध ट्रिब्युनलले हसिनालाई फरार घोषित गर्दै पक्राउ पुर्जी जारी गरेको छ । बङ्गलादेश सरकारले एक महिनाभित्र हसिनालाई पक्राउ गर्न पत्राचार गर्ने तयारी गरिरहेको छ ।

तर, भारतले हसिनालाई बङ्गलादेश फिर्ता गर्न सजिलै स्वीकार गर्ने सम्भावना न्यून देखिन्छ । भारतका लागि पूर्व राजदूत रिवा गांगुली दासका अनुसार, “हसिनालाई शरण दिइएको होस् वा पाहुनाका रूपमा राखिएको होस्, महत्त्वको कुरा उनको सम्मान र सत्कार हो ।”

कूटनीतिक सन्तुलनको प्रयास

भारतले हसिनालाई अतिथिका रूपमा राख्नुलाई कूटनीतिक समाधानको रूपमा हेरिएको छ । बङ्गलादेशमा हसिनाको विरोध भइरहेका बेला उनलाई भारतमा राख्दा दुई देशबिचको सम्बन्ध चिसिने सम्भावना पनि छ । तर, भारतले आफ्नो कूटनीतिक प्राथमिकतामा हसिनाको सम्मान र सुरक्षा सुनिश्चित गर्न चाहेको देखिन्छ ।

भारतले शेख हसिनालाई हालका लागि सुरक्षित अतिथिका रूपमा राख्ने नीति लिएको छ । हसिनाले शरण मागेमा भारतले सकारात्मक निर्णय गर्न सक्ने सम्भावना छ । सन् १९७५ को घटनामा जस्तै, हसिनालाई यस पटक पनि सम्मानपूर्वक भारतमा बस्न दिइनेछ । अन्ततः हसिना भारतमा शरणार्थी हुन् वा अतिथि—उनी भारतको मित्रता र कूटनीतिक रणनीतिमा सधैँ महत्त्वपूर्ण व्यक्ति रहिरहनेछिन् । बीबीसीहिन्दीको सहयोगमा ।