वीरगंज | नेपाली समाजमा विदेश जाने लहर अहिले कुनै नयाँ कुरा रहेन। विशेष गरी युवाहरूको विदेश जाने क्रम निरन्तर बढिरहेको छ। अहिले पनि दैनिक हजारौं नेपाली युवा आफ्नो भबिष्य उज्यालो बनाउने आशामा विदेशिने गर्छन्। यो लेखमा हामी नेपाल तथ्यांक विभागको तथ्यांकलाई आधार मानेर नेपाली युवाहरूको विदेश जाने क्रमको विश्लेषण गर्नेछौं।
नेपाल तथ्यांक विभागको २०७८ सालको प्रतिवेदनअनुसार, आर्थिक वर्ष २०७७/७८ मा मात्र ६ लाख २५ हजार नेपालीले वैदेशिक रोजगारको लागि अनुमति पाएका छन्। यो संख्या अघिल्लो वर्षको तुलनामा २१ प्रतिशतले बढेको हो। यो तथ्यांकले स्पष्ट देखाउँछ कि नेपाली युवाहरूको विदेश जाने क्रम तीव्र गतिमा बढिरहेको छ।
वैदेशिक रोजगारीको प्रमुख गन्तव्य देशहरूमा खाडी राष्ट्रहरू विशेष गरी कतार, साउदी अरब, संयुक्त अरब एमिरेट्स, मलेसिया, कोरिया, र जापान पर्छन्। यी देशहरूमा नेपाली श्रमिकहरूको माग अत्यधिक रहेको छ। कतारमा मात्र हाल करिब ४ लाख नेपाली श्रमिक कार्यरत छन् भने साउदी अरबमा ३ लाख भन्दा बढी नेपालीहरू कार्यरत छन्। यस्तै, मलेसियामा २ लाख र संयुक्त अरब एमिरेट्समा १ लाख ५० हजार भन्दा बढी नेपाली श्रमिकहरू कार्यरत छन्।
विदेश जाने प्रमुख कारणहरूमा आर्थिक समस्या प्रमुख रहन्छ। नेपालमा रोजगारका अवसरहरू सीमित भएकाले युवाहरू वैदेशिक रोजगारीमा आकर्षित भएका हुन्। उनीहरू आफ्नो परिवारको आर्थिक अवस्था सुधार गर्न विदेश जाने निर्णय गर्छन्। यसै गरी, शिक्षा र स्वास्थ्य सेवामा पहुँच नभएका तथा गाउँघरमा कृषि र पशुपालनमा मात्र निर्भर रहेका युवाहरू पनि वैदेशिक रोजगारीमा जाने गर्छन्।
तर, वैदेशिक रोजगारीका केही नकारात्मक पक्षहरू पनि छन्। विदेशमा काम गर्दा धेरै नेपाली श्रमिकहरूले कठिन परिस्थिति झेल्नु परेको छ। श्रम शोषण, अनुचित तलब, अपमानजनक व्यवहार, र खराब बसोबासका कारण धेरैले दुख पाएका छन्। कतिपयले त आफ्नो जीवन नै गुमाएका छन्। नेपाल तथ्यांक विभागको प्रतिवेदनअनुसार, २०७७/७८ मा वैदेशिक रोजगारीका क्रममा ९५० भन्दा बढी नेपालीले ज्यान गुमाएका छन्।
यसका साथै, वैदेशिक रोजगारीमा जाने क्रममा विभिन्न सामाजिक र पारिवारिक समस्याहरू पनि देखा परेको छ। विदेश जानु पूर्व कर्जा लिएर जाने, परिवारसँग टाढा रहनु पर्ने, बालबच्चाको उचित हेरचाह हुन नसक्नु, र पारिवारिक विखण्डन जस्ता समस्याहरूले नेपाली समाजलाई गम्भीर असर पुर्याएको छ।
यद्यपि, वैदेशिक रोजगारीले नेपाली अर्थतन्त्रमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ। विदेशमा कमाएको रकम रेमिटेन्सका रूपमा नेपाल भित्रिने गरेको छ। नेपाल राष्ट्र बैंकको प्रतिवेदनअनुसार, २०७७/७८ मा ८ खर्ब ५० अर्ब रुपैयाँ भन्दा बढी रेमिटेन्स नेपाल भित्रिएको छ। यो रकमले नेपाली अर्थतन्त्रलाई सुदृढ पार्न ठूलो मद्दत पुर्याएको छ।
संसारभर फैलिएको कोभिड-१९ महामारीका कारण वैदेशिक रोजगारीमा केही असर परेको भए पनि, नेपाली युवाहरूको विदेश जाने क्रम कम भएको छैन। लकडाउनको समयमा धेरै नेपाली श्रमिकहरू नेपाल फर्किन बाध्य भए। तर, लकडाउन खुकुलो भएपछि फेरि वैदेशिक रोजगारीको लहर सुरु भएको छ।
नेपाल सरकारले वैदेशिक रोजगारीलाई व्यवस्थित र सुरक्षित बनाउन विभिन्न पहलहरू गरिरहेको छ। श्रमिकहरूको हकहितको रक्षा गर्न, वैदेशिक रोजगार प्रवर्धन बोर्डले विभिन्न प्रशिक्षण कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्दै आएको छ। साथै, श्रमिकहरूको सुरक्षाको लागि वैदेशिक रोजगार नीति तथा कानूनमा सुधार ल्याइएको छ।
युवा वर्गलाई स्वदेशमै रोजगारको अवसर दिन सरकारले विभिन्न कार्यक्रमहरू सञ्चालन गरिरहेको छ। “प्रधानमन्त्री रोजगार कार्यक्रम” र “युवा स्वरोजगार कार्यक्रम” जस्ता योजनाहरूले केही मात्रामा रोजगारी सिर्जना गर्न सफल भएको देखिएको छ। तर, यस्ता कार्यक्रमहरूको प्रभावकारी कार्यान्वयन गर्न अझै धेरै गर्नुपर्ने देखिन्छ।
विदेश जाने लहरलाई नियन्त्रण गर्न, नेपालको आर्थिक संरचना सुदृढ पार्नु आवश्यक छ। औद्योगिक विकास, कृषि आधुनिकीकरण, पर्यटन प्रवर्धन, र सूचना प्रविधिको क्षेत्रमा लगानी वृद्धि गरेर स्वदेशमै रोजगारका अवसरहरू सिर्जना गर्नुपर्छ। यसका लागि सरकारले मात्र नभई निजी क्षेत्र र सामाजिक संघसंस्थाहरूले पनि अग्रसरता देखाउनुपर्छ।
अन्त्यमा, नेपाली युवाहरूको वैदेशिक रोजगारीमा आकर्षण घटाउन, स्वदेशमै आत्मनिर्भर हुने वातावरण सिर्जना गर्नु जरुरी छ। युवा शक्तिलाई स्वदेशमै उपयोग गर्न सकिएमा मात्र देशको दिगो विकास सम्भव छ। वैदेशिक रोजगारीका साथै स्वदेशी रोजगारका अवसरहरूमा पनि समान ध्यान दिनु आवश्यक छ।
विदेश जाने निर्णय गर्नु अगाडि, नेपाली युवाहरूले यसका लाभ र हानिका पक्षहरूको गहिरो विश्लेषण गर्नुपर्छ। आर्थिक समृद्धिका लागि विदेश जानु उचित भए पनि, स्वदेशमै रोजगारका अवसरहरू खोज्न र सिर्जना गर्न जोड दिनु उत्तम हुन्छ। यसै सन्देशका साथ, नेपाली युवाहरूलाई स्वदेशमै भविष्य निर्माण गर्न प्रेरित गरौँ।