रौतहट । एउटा हातमा बोरा, अर्कोमा किताब । रौतहटको फतुवाविजयपुर नगरपालिका–१ स्थित श्रीदलित प्राविमा पढ्ने विद्यार्थी हरेक दिन विद्यालय जाँदा देखिने दृश्य हो यो । विद्यालयको नाममा सानो फुसको झुपडी छ । विद्यार्थी बाहिरै खुला आकाशमुनि बोरा ओछ्याएर पढ्छन् । झन्डै २ सयको हाराहारीमा विद्यार्थी रहेको यो विद्यालय २०६४ सालमा स्थापना भएको हो । बाल विकासका दुई शिक्षिकासहित ४ शिक्षक रहेको विद्यालयमा शिशुदेखि ५ कक्षासम्म पढाइन्छ । यति धेरै विद्यार्थी भए पनि विद्यालयको आफ्नै भवन, कक्षाकोठा र डेक्सबेन्च छैन । फुसले छाएको चारैतिरबाट खुला एउटा झुपडी छ । अगाडि सानो चौर । विद्यालयमा विशेषगरी विपन्न र दलित समुदायका बालबालिका पढ्छन् । संरचना अभावमा उनीहरू बोरा ओछ्याएर पढ्न बाध्य छन् । कक्षा ४ मा पढ्ने इन्द्रकुमारी पासवानले खुला चौरमा बोरा बिछ्याएर पढ्नुपर्दा अप्ठ्यारो हुने गरेको बताइन् । उनले शिक्षकले पढाएको बुझ्न पनि समस्या हुने गरेको सुनाइन् । ‘एक कक्षादेखि नै बोरा बोक्न थालेको हुँ, अहिले चारमा पुगिसकें । कहिलेसम्म बोरा बोक्नुपर्ने हो ?’ उनले प्रश्न गरिन् । विद्यालयमा फर्निचर मात्र होइन, खानेपानी र शौचालय पनि छैनन् । कक्षाअनुसार छुट्टाछुट्टै समूह बनाएर चौरमा पढाउने गरिएको छ ।
कालोपाटी नहुँदा मौखिक रूपमा पढाउँदै आएको शिक्षक हीरालाल यादवले सुनाए । विद्यालयको दयनीय अवस्थाकै कारण शिक्षण सिकाइ पनि प्रभावकारी नभएको उनले बताए । उनका अनुसार साना उमेरका बालबालिका बोरा ओछ्याएर चिसो चौरमा दिनभर बस्दा बिरामी पर्ने गरेका छन् । ‘विद्यार्थीलाई कहिले चर्को घाम त कहिले चिसोले सताउँछ । बर्खामा भिज्नुपर्ने बाध्यता छ,’ उनले भने । भवनलगायत संरचनाका लागि पटकपटक नगरपालिकासित माग गर्दा पनि सुनुवाइ नभएको विद्यालयका प्रधानाध्यापक राजेन्द्र हजाराले बताए । ‘बर्खा र हिउँदमा बालबालिकाको अवस्था बिजोग हुन्छ,’ उनले भने, ‘चिसो भुइँमा पढ्नुपर्दा विद्यार्थी आउन छाडेका छन् । विद्यालय राम्रो बनाउन सबैले चासो दिनुपर्नेमा वास्ता गरेकै छैनन् ।’ पालिकाले दिवा खाजाको रकम पठाए पनि सामान राख्ने र पकाउने ठाउँको अभावले खुवाउन नसकिएको उनले बताए । ‘बाध्य भएर विद्यार्थीलाई चाउचाउ र बिस्कुट दिने गरेका छौं,’ हजाराले भने । अभिभावक सुरेन्द्र पासवानले शिक्षा क्षेत्र पालिकाको मातहतमा आए पनि विद्यालय सुधारका लागि कुनै काम हुन नसकेको गुनासो गरे । ‘बालबालिकालाई बोरा बोकाएर पठाउनुपर्छ । यो कति लाजमर्दो कुरा हो,’ उनले भने, ‘विद्यालय र बालबालिकाको अवस्था नाजुक छ । पालिकाले कहिले ध्यान दिने होला ? नगरपालिकाका शिक्षा संयोजक तेजनारायण यादवले तत्काल भवन नबनुन्जेल घर भाडामा लिएर भए पनि उक्त विद्यालय सञ्चालन गर्ने तयारीमा रहेको बताए ।
‘नगरसभाबाट भवन बनाउन केही बजेटसमेत छुट्याएको सुनेको छु । तर किन निर्माण अघि बढेन भन्ने बुझ्छु,’ उनले भने । हाल मधेसमा शीतलहर सुरु भएकाले उक्त विद्यालय बन्द छ । भाडाको घर लिएर विद्यालय खुलाउने तयारी भइरहेको संयोजक यादवले बताए । पालिकाकी उपप्रमुख अमवेय खातुनले उक्त विद्यालयका लागि के गर्न सकिन्छ भने छलफल भइरहेको बताइन् । जिल्लाका १८ वटा पालिकामा झन्डै ४ सय हाराहारीमा आधारभूत विद्यालय छन् । ती सबैमा भवन र अन्य भौतिक संरचना पर्याप्त छैनन् । पालिकाले बजेट विनियोजन गरेर विद्यालयलाई राम्रो बनाउनुपर्नेमा अधिकांशको अवस्था सुध्रन नसकेको जिल्ला शिक्षा इकाइ प्रमुख रामविनय सिंहले बताए । ‘फतुवा विजयपुरको जस्तो अवस्था अरू ठाउँमा पनि छ,,’ उनले भने, ‘हामीले पनि खोजी गरिरहेका छौं । स्थानीय तहले विद्यालयको अवस्था हेरेर राम्रो बनाउन सक्नुपर्छ ।’ रौतहटको फतुवाविजयपुर–१ स्थित श्रीदलित प्राविका विद्यार्थी भुइँमा बसेर पढ्दै ।
