वीरगन्ज | नेपालका धेरै बच्चा घाँटी दुख्ने, थुक निल्न गाह्रो हुने र ज्वरो आउने बिरामी हुन्छन् । यस्ता बिरामीलाई धेरैजसो नुन पानीले कुल्ला गर्न लगाउने गरिन्छ र कतिपय अवस्थामा केही समयका लागि त्यो उपचार विधिले काम पनि गर्छ । तर केही समयमै सो समस्या फेरि आउन थाल्यो भने त्यस्ता बिरामीलाई समयमै एन्टिबायोटिक दिएर उपचार गराइएन भने उसको मुटुको बाथ हुन्छ र अन्ततः ज्यानै जाने अवस्था हुनजान्छ । कतिपय बच्चालाई टन्सिल भएपछि विस्तारै हात, खुट्टाका जोर्नी पनि दुख्न थाल्छन् । नेपालका धेरै बाबुआमाले जोर्नी दुखेका बच्चालाई सिटामोल खुवाउने र दुख्न कम गर्ने औषधि खुवाएर राख्छन् । तर, यो अवस्थासम्म आइपुग्नु भनेको मुटुको बाथ हुनु हो र समयमै औषधि नपाएको अवस्थामा तिनको मुटुको भल्भ फेर्नुपर्ने अवस्था हुन्छ । कतिपय त मुटुको भल्भ फेरेर पनि बाँच्न पाउँदैनन् ।

मुटुरोग विशेषज्ञ डाक्टर प्रकाश राज रेग्मीले मुटुको जाँच गरेको तीन दशक बढी भैसकेको छ । उनले यसबीच धेरै बच्चाहरूलाई मुटुको बाथको रोग लागेको उपचार गरेका छन् भने कतिपय बच्चाहरूलाई आमा बाबुले अन्तिम संस्कार गरेको पनि हेर्न विवश भएका छन् । तीन दशकसम्म मुटुको बाथ रोगको उपचार मात्र हैन जन–चेतना जगाउने काम गरेका रेग्मीलाई लागेको थियो नेपालमा अब विस्तारै मुटुको वाथ रोगबाट धेरै बच्चाको ज्यान जाँदैन, अब बच्चाहरूले समयमै उपचार पाउँछन् । तर, त्यो कुरा गलत साबित भयो जब उनी मुटुका डाक्टरहरूको टोली सहित जाजरकोटको खलङ्गामा एक हेल्थ क्याम्पमा सम्मिलित भए । उनीहरूले काठमाडौंमा प्रति दश हजार बाल–बालिकाको मुटु जाँच गर्दा १३ जनालाई मुटुको वाथको रोग भएको पाएका थिए तर जाजरकोटमा त्यतिनै बच्चामा जाँच गर्दा ७३ जनालाई मुटुको बाथको रोग देखिएर उनीहरू आत्तिए ।

मुटुको बाथ भएका बिरामीको भल्भ फेर्नुपर्ने अवस्थामा सरकारले रु. तीनलाख सहयोग गर्छ । तर, जाजरकोट जस्तो दुर्गम र चेतनास्तर न्यून भएको स्थानमा तीनलाख दिने भनेर मात्र सरकारको जिम्मेवारी पुरा हुँदैन । बच्चामा टन्सिल देखियो भने त्यसको उपचार राम्रोसँग गर्नुपर्छ भन्ने चेतना पुग्ने हो भने यति धेरै बच्चामा मुटुको वाथ रोग देखिदैन थियो । तीन लाख मात्र दिएर सरकारले जिम्मेवारी पुरा गरें भनेर बस्नुको परिणती थियो शायद, यति धेरै बच्चामा मुटुको बाथको रोग देखिनु । जाजरकोटको अनुभवले आत्तिएका डा. रेग्मीले यस विषयमा पुस्तकनै प्रकाशित गर्ने सोच बनाए । उनले बाथ मुटुरोगको रोकथामका संघर्षको अनुभूति संगालेर पुस्तक प्रकाशित गरे जसको नाम राखे, ‘टन्सिलले बिगारेको मुटु’ । नेपाल हार्ट फाउण्डेशनले यो पुस्तक प्रकाशित गर्‍यो । यो पुस्तकले केवल मुटुको बाथ रोगबाट बाल–बालिकालाई बचाउने चेतना जगाउन महत्वपूर्ण कार्य गरेको छ । तर किताब त्यतिमै सिमित छैन । नेपालमा मुटुरोग उपचारको विगतका अवस्था कस्ता थिए र अहिलेको सिमितता के छन् भन्ने अवस्था चित्रण पनि यो पुस्तकले सशक्त ढंगले गरेको छ । गरिबी, अशिक्षा र अज्ञानताको पराकाष्ठा भएको हाम्रो जस्तो देशमा आफ्ना छोरा छोरीको उपचार गराउन नसकेर कसरी बाबु आमाले तिनको मृत्यु कुर्नु पर्ने अवस्था रहेको छ भन्ने सत्य घटनाको सचित्र वर्णन डा. प्रकाशराज रेग्मीले यो पुस्तकमा सशक्त ढंगले गरेका छन् ।

अलि पहिला भारतबाट चिकित्सकहरू आएर कसरी बिरामीलाई उता उपचारको नाममा बोलाएर ठग्थे भन्ने घटना पनि प्रमाण सहित उनले पुस्तकमा समाहित गरेका छन् । यो रोगका विषयमा सरकारी नीति तथा कार्यक्रम कस्ता छन् ? कति प्रभावकारी छन् ? र अब के गरिनु पर्छ भन्ने स्पष्ट धारणा पेस गर्न लेखक अलिकति पनि हच्किएका छैनन् । साथै यो रोगसँग लड्नका लागि कुन कुन संस्थाले के काम गरेका छन्, रोगसँग संघर्ष गर्नेहरूको लडाईंको विवरण सहित रोग विरुद्ध लड्ने योद्धा पनि उनको यो पुस्तकमा समाहित छन् । यो पुस्तकका लेखक डा. रेग्मी आफै कस्ता व्यक्ति हुन्, कुन पृष्ठभूमिबाट आए, कसरी अध्ययन गरे भन्ने विस्तृत विवरण पनि पुस्तकको अन्त्यतिर समाहित गरिएको छ । अर्को शब्दमा भन्दा यो पुस्तक बच्चा बच्चीको मुटुको बाथको रोग सहित डा. रेग्मीको संघर्ष र उनको जिवनी पनि समाहित छ । ‘टन्सिलले बिगारेको मुटु’ सबै साना बच्चाका बाबु आमालाई सावधान हुन लगाउने र नेपाली स्वास्थ्य क्षेत्रको अवस्थाको चित्रण गर्ने उपयोगी पुस्तक बन्न पुगेको छ ।