काठमाडौं | एक जामाना थियो गाउँघरमा टुकी बालेर उज्यालो बनाउने। सहरमा खाना पकाउन पनि मट्टितेल स्टोव प्रयोग गरिन्थ्यो। त्यसैकारण मट्टितेलको खपत राम्रै थियो।

तर, अहिले समय फेरिएको छ। मुलुकमा विद्युतको उत्पादन बढेको छ। विद्युत नपुगेको गाउँठाउँमा वैकल्पिक उर्जा अर्थात् सोलारको प्रयोग गर्न थालिएको छ। सडकको विस्तारसँगै खाना पकाउनको लागि गाउँसम्मै एलपी ग्याँस पुग्न थालेको छ।

नेपालमा मट्टितेल, पेट्रोल, डिजेललगायतका इन्धनको आपूर्ति गर्दै आएको आयल निगमले मट्टितेल भण्डारण गर्ने ट्याङ्कीलाई पेट्रोल, डिजेल भण्डारण गर्ने ट्याङ्कीका रुपमा परिणत गरिरहेको छ। निगमको भैरहवास्थित डिपोमा रहेको ३७९ किलोलिटर क्षमताको मट्टितेल भण्डारण क्षमताको ट्याङ्कीलाई पेट्रोल भण्डारण गर्ने ट्याङकीको रुपमा परिणत गर्ने काम गरिरहेको छ।

आगामी जेठ महिनाभित्रै पेट्रोल भण्डारण थाल्ने गरी काम भइरहेको निगमले जानकारी दिएको छ। यसअघि अमलेखगन्ज, पोखरा लगायतका डिपोमा समेत निगमले मट्टितेलको भण्डारण ट्याङ्कीलाई पेट्रोल भण्डारण ट्याङ्कीका रुपमा परिणत गरिसकेको छ। निगमका अनुसार पछिल्लो समय नेपालमा मट्टितेलको खपत घट्दै गइरहेको छ। पेट्रोल र डिजेलको खपत भने वार्षिक १० देखि १५ प्रतिशतले बढिरहेको छ।

विद्युत उत्पादन, वैकल्पिक उर्जाको प्रयोग बढ्नु, खाना पकाउने ग्यास गाउँसम्मै विस्तार हुनु र निगमले समेत मट्टितेलको ट्याङ्की पेट्रोलमा परिणत गर्न थाले पनि मट्टितेलको आयात मासिक साढे ७ करोड रुपैयाँ बढीको भइरहेको छ।

भन्सार विभागको तथ्यांकअनुसार चालू आर्थिक वर्षको साउनदेखि माघसम्म ५३ करोड ८० लाख २५ हजार रुपैयाँ बराबरको १२ हजार ८८८ किलोलिटर मट्टितले नेपाल भित्रिएको छ। सो अनुसार मट्टितेलको मासिक आयात ७ करोड ६८ लाख ६० हजार रुपैयाँ बराबरको भइरहेको देखिन्छ।

कसले प्रयोग गर्छ मट्टितेल?

आर्थिक वर्ष २०७३/०७४मा करिब बन्द नै भइसकेको मट्टितेलको आयात त्यसपछिका वर्षहरुमा भने बढेको देखिन्छ। आर्थिक वर्ष २०७३/०७४मा करिब १ हजार किलोलिटर आयात भएको मट्टितेल गत आर्थिक वर्ष २०७६/०७७मा १६ हजार किलोलिटर आयात भएको थियो। पछिल्लो समय केही वर्षयता सडक निर्माणको काममा मट्टितेलको प्रयोग बढेको व्यवसायी बताउँछन्।

काठमाडौं कोटेश्वरमा रहेको देवी आयल स्टोरका सञ्चालक अशोक शाक्यले सडक कालोपत्रे गर्दा अलकत्रा मिसाउनका लागि मट्टितेल आवश्यक हुने बताए। ‘पिचवालाहरुले अलकत्रा पगाल्नलाई लैजाने गरेका छन्’ विगत दुई दशकदेखि मट्टितेल बिक्री गर्दै आएका शाक्यले भने, ‘कलकारखानाहरुमा पनि मट्टितेलको खपत हुने गरेको छ।’ विगतमा घरेलु काममा समेत मट्टितेलको प्रयोग हुने भएकाले राम्रो बिक्री हुने गरेकोमा पछिल्लो समय खासै बिक्री नहुने उनको भनाइ थियो। पछिल्लो दुई तीन वर्षयता सडक कालोपत्रेको कामका लागि खपत सामान्य बढेको उनको बुझाइ छ।

पछिल्लो समय सर्वसाधारण उपभोक्ता मट्टितेलको प्रयोगबाट करिब विस्थापित भइसकेका छन्। निर्माण कार्य र कालकारखानाहरुमा मात्रै मट्टितलेको प्रयोग भइरहेको छ।

निगमका भैरहवा डिपो प्रमुख प्रलयंकर आचार्यले सडक कालोपत्रे गर्ने क्रममा अलकत्रा पगाल्ने लगायतका काममा मट्टितेल प्रयोग भइरहेको बताए। ‘मट्टितेलको बिक्री विगतको तुलनामा न्यून छ’ उनले भने।