१) भोजन गर्ने एउटा निश्चित समय निर्धारण गरौं र सोहि समयमा नै नियमित रुपमा खाना खाने बानी बसालौँ ।
२) खाना मस्त भोक लागेपछि मात्र खाने गरौं । भोक नलागी खान खानु स्वास्थ्यको लागि उचित होइन ।
४) भोकले मागेको भन्दा कम खाँदा क्षुदा शान्त हुँदैन भने कोचीकोची खाँदा पनि पाचनमा समस्या र श्वास फेर्न कठिन हुन्छ, मोटोपन बढ्छ ।
५) खाना खाँदा स्वच्छ, सफा र शान्त ठाउँमा बसेर खाना खानु पर्दछ ।
६) खाना खानुपूर्व राम्ररी हात धुनु पर्दछ । हात धुन सम्भवत खरानीको प्रयोग गर्नु राम्रो हो । साबुनले हात धुनु स्वास्थ्यकर हैन यसले क्यान्सर जस्तो गम्भीर बिरामी पनि हुन सक्ने खतरा बढाउने तथ्य मेडिकल रिसर्चहरुले देखाएका छन् ।
७) खाना खान प्रयोग गरिने थाल कचौरा चम्चा गिलास अम्खोरा जस्ता भाँडाकुँडा पनि राम्रोसँग सफा गरी सुकाएको हुन पर्दछ ।
८) भोजन गर्नुपूर्व घरमा भएका कुकुर, गाई, बिरालो जस्ता हामीमा आश्रित पशुपंक्षी एवं जनावरहरुलाई भोजन गराउनु पर्ने हुन्छ ।
९) भोजन पूर्व इष्ट देवताहरुलाई आह्वान गरी भोजनलाई परमात्माको प्रसादको रुपमा ग्रहण गर्नुपर्छ ।
१०) भोजन लिइसकेपछि पहिलो गाँसलाई राम्ररी चपाएर निल्नुपर्छ । पहिलो गास चबाएर धुलोपिठो नपारेसम्म दोस्रो गास लिनु हुँदैन ।
११) भोजनलाई तार्ने, भुट्ने, धेरै चिल्लो, नूनअमिलो पिरो हाल्ने भन्दा पनि भोजनकै प्राकृतिक स्वादमा लिने गर्नु पर्दछ ।
१२) भोजन एकाग्र भएर शान्त चित्तले गर्नुपर्दछ ।
१३) रातको शयन समयभन्दा ३ घण्टा पूर्व नै भोजन गरिसक्नु पर्दछ ।
१४) दुई भोजनहरुको बिचमा ५-.६ घण्टाको अन्तराल हुन जरुरी छ । एक पल्ट भोजन गरिसकेपछि बिचमा हल्काफुल्का लिने ।
१५) चिन्तित, शोकाकुल, थकित, डराएको र हडबडको अवस्थामा भोजन गर्नु हुँदैन ।
१६) सुतेर उठ्ने बित्तिकै पनि भोजन गरिहाल्नु हुँदैन ।
१७) भोजन सकभर मौनमा नै भोजन गर्दा राम्रो हो । बोल्नै परे पनि भोजन ग्रहणसँग सम्बन्धित कुरामात्र बोल्ने गरौं ।
१८) भोजन गर्दा व्यापार, घरपरिवार राजनितीवा समाजका अन्य विषयहरुको बारेमा बोल्नु हुँदैन ।
१९) बिहान बे्रकफाष्ट लिने बानी बसालौं । ब्रेकफाष्ट स्वस्थकर र अलि धेरै भएपनि फरक पर्दैन ।
२०) बिहान दिउँसो र बेलुकाको खाना खाने निश्चित समय निर्धारण गर्नु पर्दछ ।
२१) बासी खानेकुराहरुको प्रयोग स्वास्थ्यको लागि कदापि राम्रो होइन । खाना आपैmले बनाएको र बनाएको ३ घण्टा भित्र खाइसक्नु पर्दछ ।
२२) बोटलबन्द, बट्टाबन्द, प्याकिङ्ग गरेर बेचिएका जंङ्क फुडहरुको सेवन गर्नु हुँदैन । जंङ्क फुड मुखको स्वादमा लागि मात्र हो । यसका क्यालोरी बाहेक खासै अन्य पौष्टिक तत्वहरु हुँदैन तसर्थ जंङ्क फुडको प्रयोग नगरौं ।
२३) जूठो खानाको प्रयोग नगरौं ।
२४) घाँटीमा पीडा, पेटको गडबडी, पखाला चल्ने पेट दुख्ने गरेको बेलामा पनि खाना नखानुहोला ।
२५) पचाउन कठिन गरिष्ठ भोजनको सेवन पनि गर्नु हुँदैन ।
२६) भोजन गर्दा पानी नपिऔं । पानी भोजनको ३० मिनेट पहिले नै पिएको र भोजन पश्चात १ घण्टासम्म नपिएको राम्रो हो ।
२७) भोजन गर्ने घण्टालाई छोडेर अन्य १–१ घण्टामा पनि पिउनु पर्दछ ।
२८) सेता चिनी, मैदा, पालिस गरेको चामल र फाइबर झिकिएका÷हटाइएका प्रशोधित खानेकुरा नखाऔं ।
२९) खानामा सकेसम्म चिल्लोको मात्रा कटौती गरौं ।
३०) अमिलो, पिरो र अत्याधिक मसलाको प्रयोग नगरौं । स्वस्थ तरिकाले प्रयोग गरिएका मसलाहरुको प्रयोगले हानी गर्दैन तर मसलालाई तार्दा, भुट्दा र पड्काउदा अत्यन्त हानीकारक र विषाक्त बन्दछ ।
३१) चिया, कफी, बर्नभिटा, हर्लिक्स जस्ता पेय स्वास्थ्यका लागि राम्रो होइन । यी पेयहरुको प्रयोग नगरौं ।
३२) कोकाकोला, पेप्सीकोला, फेन्ट, मिरिन्टा, डिउ, स्प्राइट जस्ता कार्बोनेट्ड पेय पनि स्वास्थ्यको लागि अत्यन्त हानिकारक छ । यसर्थ यी पेयहरुको पनि प्रयोग नगरौं ।
३३) हप्ताको एकदिन उपवास गर्ने बानी बसालौँ÷उपवास बस्दा सकभर पर्याप्त पानी मात्र पिएर बस्ने गरौं । पानीमा मात्र उपवास बस्न नसके मौसम अनुसारको फलपूmलको रसमा उपवास बस्ने गरौं ।
३४) खस्रो मोटा अन्नहरुलाई खानमा समावेश गरौं । कोदो, मकै, फापर, जवार, बाजरा, कागुनी, सामा, जुनेलो, जौ जस्ता खस्रा मोटा अन्नहरुमा यथेष्ट मात्रामा फाइबर (रेशार चोकर) र पूर्ण पोषक तत्वहरु पाइन्छ ।
३५) फलपूmलतथा तरकारीको प्रयोगपनि यथेष्ट मात्रागर्ने गरौँ । खानामा हरियो सब्जीकहिले पनि नटुटाऔँ ।
३६) फलपूmल तथा तरकारीलाई सदैव खानु पूर्व २० मिनेट जति नुनपानीको घोलमा डुबाएर प्रयोग गर्ने गरौं । यसो गर्दा ९५% तरकारीका विषहरु निष्तेज हुन्छन् ।
३७) भोजन गर्दा टेलिभिजन हेर्ने, पत्रिका पढ्ने, रेडियो सुन्ने, फोनमा कुरा गर्ने जस्ता क्रियाकलाप गर्नु हुँदैन ।
३८) भोजन गरिसक्ने बित्तिकै शारीरिक एवम् मानसिक श्रम गर्दै नगरौं ।
३९) भोजन पूर्व र पश्चात भावनालाई बसिभूत गरौं । भोजन पूर्व र पश्चात रिसाउने, डराउने, चिन्तित हुने लोभी र मोहित हुने गर्नु हुँदैन ।
४०) भोजन पश्चात तुरुन्त मलमूत्र त्याग गर्ने बानी राम्रो होइन ।
४१) धेरै तातो वा धेरै चिसो वस्तुहरुको सेवन पनि राम्रो होइन ।
४२) भोजन गर्दा केही पिउनै प¥यो भने मोही, दालको झोल वा ताजा भेजसूप पिउने गरौं ।
४३) भोजन गरेको ३ घण्टा सम्म यौन सम्पर्क गर्नु हुँदैन ।
४४) चिसो, अमिलो एवम् फरमेण्टेसन हुनसक्ने खानेकुराहरु राति खानु हुँदैन ।
४५) राती सलादको प्रयोग पनि स्वास्थ्यप्रद हैन । सलाद सकभर बिहानै खानु, नभएनि घाम छँदै खाई सक्नु ।
४६) मुत्र त्याग गरेको १० मिनेट सम्म केही खानेकुरा खानुहुँदैन ।
४७) कडा परिश्रम गरेको समयमा, पसिना बगिरहेको अवस्थामा शरीर सिथिल नभएसम्म कुनै पनि खाद्य एवम् पेय सेवन गर्नुहुन्न ।
४८) खाना खाएपछि कहिले पनि स्नानगर्नु हुँदैन । स्नान गरेको ३० मिनेट पश्चात नै खाना खानु राम्रो हो ।
४९) धरै तातो र धरै चिसो खानेकुरां खादाँ हाम्रो पाचनक्रियामा हानिकारक प्रभाव पर्ने हुदाँ यस्तो खाना खानु हुदैन ।
५०) कडा परिश्रम गरेर आए पछि तुरुन्तै पानी पिउनु हुदैन ।
लेखक योगी नरहरिनाथ योग तथाप्राकृतिकचिकित्सालय भरतपुर–१ वागीश्वरी चितवानका मेडिकल डाईरेक्टर हुन्
